Αλίφειρα

I

Αρχαία πόλη στα σύνορα μεταξύ Τριφυλίας και Αρκαδίας, στα νότια της κοιλάδας του Αλφειού. Ο Άγγλος τοπογράφος Λικ (Leake) είχε επισημάνει τα τείχη που την περιέβαλαν, και ήταν αυτός που τα σχεδίασε πρώτος, αν και με πολλές ατέλειες (1808). Η οχύρωση αυτή, τα δύο σπουδαιότερα ιερά της πόλης –της Αθηνάς και του Ασκληπιού– αλλά και επιγραφές και πολλά επιτύμβια μνημεία, ήρθαν στο φως και μελετήθηκαν μετά τις ανασκαφές του ακαδημαϊκού Α.Κ. Ορλάνδου την περίοδο 1932-35.

Η Α., όπως προκύπτει από τις ανασκαφικές έρευνες, φαίνεται να παρουσιάζει ζωή μόνο από τον 6o αι. π.Χ. Βρισκόταν στην κορυφή ενός στενόμακρου και απότομου λόφου, που είναι γνωστός ως κάστρο της Νεροβίτσας, πάνω από το σημερινό χωριό Αλίφειρα (άλλοτε Ρογκολιό). Στην ιστορία, η Α. αναφέρεται μετά το 370 π.Χ., όταν μεγάλο τμήμα του πληθυσμού της πήρε μέρος στον συνοικισμό της Μεγαλόπολης, ενώ η πόλη συνέχισε τη ζωή της. Το 240 π.Χ., ο τύραννος της Μεγαλόπολης Λυδιάδας την παραχώρησε στους Ηλείους ως ανταμοιβή για όσα του είχαν προσφέρει κι έτσι η πόλη βρέθηκε σε στρατόπεδο αντίθετο προς την Αχαϊκή Συμπολιτεία· την επανέφερε όμως το 219 π.Χ. ο Φίλιππος ο Ε’, όταν ήρθε στην Πελοπόννησο με την επέμβασή του υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας.

Στο ανατολικό μέρος της οχυρής ακρόπολης της Α. βρισκόταν o ναός της πολιούχου θεάς Αθηνάς, η οποία σύμφωνα με τον τοπικό μύθο είχε γεννηθεί και ανατραφεί εκεί. Ο ναός πρωτοκατασκευάστηκε ως απλός σηκός γύρω στο 550 π.Χ. και είχε μέσα ξύλινο λατρευτικό ξόανο· το 490 π.Χ. χτίστηκε μεγαλύτερος με κιονοστοιχία ολόγυρα. Στη βόρεια πλευρά του –εκεί ήταν η είσοδος– υπήρχαν μεγάλα βάθρα αγαλμάτων, ο χτιστός στενόμακρος βωμός και ένα μεγάλο χάλκινο άγαλμα της Αθηνάς –βρέθηκε το βάθρο του– που ο Παυσανίας το αποκαλεί «αξιοθέατο» για το μέγεθος και την τέχνη του. Δυτικά του ναού ήταν o χώρος που αποτελούσε την κυρίως ακρόπολη και ακόμα δυτικότερα –πάντα πάνω στον λόφο– απλωνόταν η πόλη. Στα δυτικά της πόλης, χαμηλότερα από την ακρόπολη, υπήρχε ο ναός του Ασκληπιού, ένας απλός σηκός με δύο ιωνικούς κίονες ανάμεσα από τις παραστάδες. Μέσα στον ναό βρέθηκε το λίθινο βάθρο του λατρευτικού αγάλματος, που ήταν ίσως ξύλινο με επένδυση από ελεφαντόδοντο. Εννέα μέτρα ανατολικά του ναού βρέθηκε μεγάλος ορθογώνιος βωμός. Ναός και βωμός κλείνονταν με περίβολο. Νότια του ναού υπήρχε τετράγωνο κτίριο με εσωτερικό περιστύλιο, ξενώνας ίσως ή κατοικία των ιερέων.

Στην παλαιοχριστιανική και στη βυζαντινή περίοδο δεν πρέπει να ήταν κατοικημένος o χώρος της Α. Κατοικήθηκε πάλι τον 17o αι.. Δείγματα του γεγονότος αυτού είναι τα δύο εκκλησάκια που υπήρχαν εκεί έως το 1932: της Αγίας Ελένης και του Αγίου Νικολάου. Το πρώτο, χτίσμα της τελευταίας περιόδου της τουρκοκρατίας, ήταν χτισμένο στη θέσητου ναού της Αθηνάς και κατεδαφίστηκε για να ανασκαφεί ο αρχαίος ναός.

II

Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 430 μ., 259 κάτ.) στην πρώην επαρχία Ολυμπίας του νομού Ηλείας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Αλιφείρας. Βρίσκεται κοντά στην Ανδρίτσαινα.